Co dla jednych trucizną, dla innych może być lekiem. I dlatego – chociaż dieta ketogenna wręcz urąga zaleceniom dietetyków i szkodzi większości ludzi – w przypadku padaczki, szczególnie tej lekoopornej, okazuje się być środkiem do ograniczenia lub nawet wykluczenia napadów. Często nazywana przez lekarzy medyczną terapią żywieniową, jest stosowana i zalecana przez neurologów epileptologów. Najlepsze efekty stosowania diety ketogenicznej u pacjentów padaczkowych obserwuje się u dzieci.
Spis treści
Leczenie padaczki dietą ma długą historię
Dieta ketogeniczna znana jest od 100 lat. Jeszcze wcześniej miała ona formę głodówki, ale szybko się okazało, że to nie oczyszczenie jelita łagodzi przebieg padaczki, ale pojawiające się podczas niej wysokie stężenie ciał ketonowych. Dodatkowo głodzenie się było wyniszczające dla organizmu pacjenta, pozbawiało go sił.
Badacze odkryli, że aby uzyskać ten sam efekt metaboliczny, czyli podwyższenie poziomu ciał ketonowych, wystarczy zastosować dietę ubogowęglowodanową i bogatotłuszczową. I chociaż statystyki potwierdzały, że stosowanie takiego sposobu odżywiania ogranicza znacząco liczbę napadów, to na długi czas zapomniano o tej metodzie wspomagania leczenia padaczki. Dlaczego?
Paradoksalnie dzięki… rozwojowi medycyny. Wraz z pojawieniem się ery leków przeciwpadaczkowych i koncentracji na leczeniu farmakologicznym zapomniano o diecie ketogennej, z czasem coraz mniej lekarzy i dietetyków wiedziało nie tylko, jak ją stosować, ale że można o nią wzbogacić arsenał środków przeciwko epilepsji.
I mimo ogromnego przełomu w leczeniu choroby, jaki nastąpił dzięki lekom, okazało się wkrótce, że wiele rodzajów padaczki nie poddaje się ich działaniu. I to właśnie przypadki lekooporne sprawiły, że znów zwrócono uwagę na dietę ketogenną.
Na czym polega dieta ketogenna?
Klasyczna dieta ketogenna, zwana popularnie ketogeniczną lub dietą keto, jest dietą normobiałkową – co oznacza, że dostarcza białka w ilości wynikającej z zapotrzebowania, bogatotłuszczową, bo właśnie tłuszcze są głównym źródłem energii, a także ubogowęglowodanową, w której bardzo mocno redukuje się dostarczanie do organizmu węglowodanów.
Dieta ketogenna obowiązkowo musi być stosowana pod ścisłym nadzorem lekarza. Przy jej rozpoczęciu nieodzowne jest ustalenie odpowiednich proporcji tłuszczów do białek i węglowodanów, który będzie obowiązywał w diecie (najczęściej stosowane to proporcje 2:1, 3:1, 4:1).
Odpowiednio nadzorowana i wsparta suplementacją niedoborowych składników dieta nie wywołuje istotnych zaburzeń. Podczas stosowania diety keto u dzieci szczególnie ważne jest zapewnienie odpowiedniej podaży białka, witamin i pierwiastków śladowych.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania diety ketogennej?
Przeciwwskazaniem do stosowania diety ketogennej u dorosłych są: niewydolność nerek, ciężka kamica nerkowa, niewydolność wątroby, kamica dróg żółciowych, zapalenie trzustki, arytmia, cukrzyca typu I, osteoporoza, dusznica oraz niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego, alkoholizm, zaburzenia odżywiania, często też hiperlipidemia i refluks żołądkowo-przełykowy.
Istnieje też grupa chorób rzadkich u dzieci z padaczką, które nie pozwalają na wprowadzenie diety keto. Są nimi: zaburzenia beta-oksydacji kwasów tłuszczowych, pierwotny deficyt karnityny, palmitylotransferazy karnityny (CPT I lub II), translokazy karnityny, karboksylazy pirogronianu, a także kwasice organiczne, porfiria i hipoglikemia o niewyjaśnionej przyczynie.
W przypadku występowania hiperlipidemii rodzinnej lub refluksu żołądkowo-przełykowego dietę można rozważyć warunkowo.
Jak działa dieta ketogenna w leczeniu padaczki?
Działanie diety to bardzo złożony proces, który polega na łańcuchu zależności, zapoczątkowanym przez dostarczenie do organizmu odpowiedniej ilości tłuszczu, białka i węglowodanów, co wywołuje wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych i spadek stężenia glukozy w mózgu. Z kolei wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych powoduje przewlekłą ketozę oraz zwiększenie stężenia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w mózgu (WNKT).
Efektem przewlekłej ketozy jest wzrost stężenia acetonu. W połączeniu z niskim stężeniem glukozy we krwi wpływa to na aktywację kanałów potasowych, powodując hiperpolaryzację neuronów i zmniejszenie ich pobudliwości. Ketoza powoduje także wzrost stężenia glutaminy, a w efekcie wzmożoną syntezę GABA w strukturach mózgu.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe powodują zwiększenie aktywności białek ochronnych, które mają wpływ na zmniejszenie się dysfunkcji neuronów oraz redukcję procesu neurodegeneracji.
Podsumowując: mechanizm działania diety ketogennej polega na zmianach metabolizmu i przekaźnictwa w układzie nerwowym, które w efekcie prowadzą do zmniejszenia pobudliwości neuronów, co owocuje redukcją liczby napadów.
Jak przebiega leczenie dietą ketogenną?
Dieta ketogenna w leczeniu padaczki lekoopornej powinna być zawsze prowadzona pod ścisłym nadzorem lekarza i dietetyka klinicznego. Rozpoczęcie stosowania diety wymaga wykonania szeregu badań (w tym krwi, moczu i obrazowych), a w trakcie jej trwania konieczny jest stały monitoring pacjenta, aby szybko zareagować na potencjalne skutki uboczne diety.
Dietę keto wprowadza się stopniowo, może to trwać od 1 do 4 tygodni. Po tym czasie trwa obserwacja, jeśli trzeba dieta jest modyfikowana. Dużo zależy od wyników badań pacjenta i jego samopoczucia.
Zmianom może ulec ilość posiłków, ich kaloryczność, zawartość węglowodanów czy tłuszczu, czasami wprowadza się tłuszcz średniołańcuchowy (MCT). Najnowsze zalecenia mówią, że dietę ketogenną powinno się stosować przez minimum 3 miesiące.
Jeśli rezultaty diety są satysfakcjonujące – liczba napadów zmniejszona, a efekty uboczne jej stosowania akceptowalne przez pacjenta i pod kontrolą – to specjaliści rekomendują kontynuowanie jej przez przynajmniej 2 lata, a w wyjątkowych okolicznościach nawet bez ograniczeń czasowych.
Jednak jeśli u pacjenta występują działania niepożądane, a lekarz stwierdzi, że dietę należy przerwać, wycofywanie się z diety powinno być stopniowe.
Czy dieta ketogenna jest skuteczna w leczeniu padaczki?
Czy wyrzeczenia w ramach diety ketogennej przynoszą pożądane efekty? Karol Jastrzębski z Kliniki Neurologii i Udarów Mózgu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi przeanalizował dane pochodzące z publikacji podsumowujących badania i tak je w skrócie zrekapitulował:
„100 osób z grupy 206 młodocianych i dorosłych osiągnęło dzięki diecie ketogennej przynajmniej 50-procentową redukcję liczby napadów, a 13 spośród tych 100 pacjentów było wolnych od napadów. Okazało się, że jeśli chorzy przestrzegają zaleceń dietetycznych, jest to efektywna metoda leczenia padaczki lekoopornej. Osoby z objawowymi napadami uogólnionymi odpowiadają na leczenie lepiej niż te z idiopatycznymi napadami częściowymi i uogólnionymi, a chorzy z różnymi typami napadów – lepiej niż ci z jednym typem napadów”*.
* Jastrzębski K., Zastosowanie diety ketogennej w leczeniu padaczki, „Aktualności Neurologiczne” 2017, 17 (4), p. 214-219.
Podsumowanie
Dieta ketogenna to ważne wsparcie w leczeniu padaczki, o udowodnionej skuteczności. Zawsze decyzja o takiej diecie powinna być podejmowana po konsultacji z lekarzem oraz prowadzona całkowicie pod jego nadzorem.
dr n. med. Ewa Ehmke vel Emczyńska – Seliga
